Een: van Enneagrampatroon tot natuurlijke Sereniteit
Een is een van de Negen temperamenten die van nature in ons aanwezig zijn: iedereen heeft evenveel toegang tot elk van deze negen temperamenten. Het zou wel kunnen, dat jouw persoonlijkheid op sommige ervan meer of minder focus legt.
In de Enneagramtraditie wordt elk van de negen punten gezien als een cluster van essentiële kwaliteiten die al van nature in ons aanwezig is. Deze kwaliteiten zijn wat ik het ‘Puur Goud’ noem: een kern van levendigheid en bewustzijn die niet door de persoonlijkheid gemaakt of gecontroleerd wordt. Eerder schreef ik over Punt Acht en Punt Negen; in deze blog staat Punt Een centraal. Bij dit punt heeft het Enneagrampatroon de neiging de wereld te verbeteren en alles goed en correct te maken. Dat streven naar perfectie kan tot prachtige objectiviteit leiden, en ook tot frustratie en irritatie wanneer de persoonlijkheid de natuurlijke orde probeert te forceren. Ik verken hier drie aspecten:
Essentie – Puur Goud: de kwaliteiten van Punt Een in hun oorspronkelijke, bevrijde vorm.
Voorbeelden uit de natuur: hoe we deze principes terugzien in natuurlijke en kosmische structuren.
Pure Fixatie: hoe onze persoonlijkheid deze kwaliteiten probeert na te bootsen en zo in het tegenovergestelde kan doorschieten.
Essentie –Sereniteit als Puur Goud
De essentie van Punt Een wordt in verschillende tradities omschreven als Sereniteit. Dit verwijst niet naar een rigide ideaal, wél naar een diep besef dat het leven zoals het zich ontvouwt al perfect is. A.H. Almaas beschrijft het als ‘Brilliancy’, een stralende, onschuldige en allesomvattende intelligentie waarin alle andere kwaliteiten besloten liggen. Brilliancy voelt als een totaalgevoel van juistheid en heelheid; ze is ‘de aanwezigheid van perfectie als intelligentie’ zonder attitudes of oordelen volgens Almaas. Vanuit dit perspectief zien we dat aan de werkelijkheid niets hoeft te worden toegevoegd of verwijderd om haar perfecter te maken.
Het concept ‘Heilige Perfectie’ nodigt ons uit om te vertrouwen dat het universum zich precies zo ontvouwt als het ideaal kan zijn. Dirk Cloete van Integrative Enneagram Solutions schrijft dat deze heilige idee ons helpt te zien dat we in onze essentie al perfect zijn en dat, wanneer we ons verzetten tegen wat is en focussen op hoe het zou moeten zijn, we het geluk in het huidige moment missen. Pas wanneer we aanwezig zijn, ontdekken we dat elk moment ‘een perfect moment’ is en leren we te vertrouwen op het proces van het leven. Deze houding vraagt om acceptatie, niet‑oordelen en overgave aan de stroom van het leven. Dr. David Daniels verwoordt het zo: Holy Perfection en de eraan gekoppelde deugd van Serenitet betekenen ‘de ondeelbare eenheid van alles zonder oordeel’ en in het lichaam ervaren we dit als kalme rust; zowel positieve als negatieve gevoelens ontstaan zonder weerstand en ‘liefde is alles wat er is’.
Vanuit deze basishouding verschijnen de kwaliteiten die we toeschrijven aan Punt Een. In mijn ‘Puur Goud’-programma en coachingtrajecten benoem ik ondermeer:
Puurheid en Goedheid – een aangeboren helderheid en ethisch kompas dat niet wordt opgelegd maar spontaan aanwezig is.
Objectiviteit – het vermogen om situaties zonder persoonlijke projecties te zien; helder onderscheidingsvermogendiamondapproach.org.
Juiste Actie en Alignering – handelen vanuit een innerlijk besef van wat klopt, in overeenstemming met een groter geheel.
Precisie, Methodiek en Zorgvuldigheid – aandacht voor details en streven naar kwaliteit zonder dwang.
Integriteit, Structuur & Flexibiliteit – trouw zijn aan waarden en belichaamde structuur combineren met veerkracht.
Standvastigheid en Betrouwbaarheid – het vermogen om ergens volledig voor te gaan en te blijven staan.
Deze facetten laten zien dat de essentie van Punt Een niet gaat over strak perfectionisme, maar over heldere innerlijke objectiviteit, ethiek en sereniteit. Wanneer deze kwaliteiten vrij kunnen stromen, inspireert Punt Een anderen met een kalme, principiële aanwezigheid en een natuurlijke wijsheid. Acceptatie van de imperfectie van het moment maakt plaats voor evenwicht en vrede – een staat waarin we ‘de wereld kunnen nemen zoals die is en ons volledig openstellen voor alles wat zich aandient’ zoals Dirk Cloete het treffend verwoordt.
Voorbeelden uit de natuur en het universum
In de natuur vinden we talloze voorbeelden van ordening en efficiëntie die voortkomen uit inherente wetten en geometrieën. En dus niet uit dwang. Deze fenomenen tonen hoe echte perfectie ontstaat zonder wilskracht – precies zoals de essentie van Punt Een de realiteit ervaart.
Efficiëntie van de honingraat
De bouw van een bijenkorf is een klassiek voorbeeld. Honingbijen maken hun raten uit was en kiezen daarbij voor hexagonale cellen. Al in de oudheid speculeerden wiskundigen over deze vorm. In 1999 bewees Thomas Hales het honingraat‑conjectuur: hexagonale tegels minimaliseren de omtrek voor een gegeven oppervlakte. Voor bijen betekent dit dat ze met minder was meer honing kunnen opslaan. Hexagonale cellen geven de raat bovendien een hoge druksterkte en goede warmte‑afvoer. Bijen ‘besparen’ dus materiaal en energie zonder dat een individuele bij een wiskundig plan hoeft te maken – de natuurlijke vorm ontstaat spontaan en belichaamt efficiëntie en orde.
Spiralen in de zonnebloem
Kijk je naar het hart van een zonnebloem, dan zie je een patroon van spiralen. Deze spiralen volgen het gouden ratio (het getal 1,618…) en de Fibonacci‑reeks. Nieuwe zaden ontstaan telkens op een plek die zo ver mogelijk verwijderd is van de vorige zaden, waarbij de hoek geleidelijk naar ongeveer 137,5° evolueert. Hierdoor overlappen bladeren en zaden elkaar niet en benut de plant de beschikbare ruimte optimaal. Deze zelforganiserende methode resulteert in spiralen van Fibonacci‑getallen (bijvoorbeeld 34 en 55) en laat zien hoe natuurlijke systemen de perfecte balans vinden tussen orde en groei. Niemand ‘bepaalt’ deze structuur; hij ontvouwt zich vanzelf als een optimaal compromis tussen chaos en structuur.
Sneeuwvlokken en hexagonale symmetrie
Sneeuwkristallen zijn opgebouwd uit watermoleculen die zich in een hexagonale roosterstructuur rangschikken. Door de hoek tussen waterstofbindingen ontstaat een natuurlijke zesvoudige symmetrie: elke sneeuwvlok heeft zes armen die uitwaaieren. Binnen een bepaald temperatuur‑ en vochtigheidsbereik groeien deze armen uit tot elegante dendritische patronen. Omdat elke sneeuwvlok een unieke reis door de atmosfeer aflegt, worden de patronen nooit identiek -hier merk je al de link tussen Punt Een en Vier (Originele Bron/Identiteit), die in het Enneagramsysteem met elkaar verbonden zijn als polariteiten. Ook hier zijn orde en complexiteit geen gevolg van controle, maar van intrinsieke fysische wetten.
Kepler – natuurlijke orde in het heelal
Op planetaire schaal zien we dezelfde subtiliteit in de wetten van Kepler. Zijn eerste wet zegt dat planeten de zon in ellipsen omcirkelen. De tweede wet –de wet van gelijke oppervlakken– stelt dat een denkbeeldige lijn van planeet naar zon in gelijke tijdsintervallen steeds een gelijke oppervlakte overschildert. Deze wetten tonen hoe hemellichamen zich volgens nauwkeurige patronen bewegen zonder dat iemand ze aanstuurt. De derde wet brengt de omloopperiode en de afstand van planeten in verhouding: voor alle planeten is de verhouding van het kwadraat van de periode tot de kubus van de gemiddelde afstand vrijwel constant. Het universum beweegt dus in een harmonieus evenwicht waarin snelheid, afstand en tijd perfect op elkaar zijn afgestemd.
Deze voorbeelden illustreren dat ware perfectie spontaan ontstaat wanneer structuren zich afstemmen op hun natuurlijke wetten. Ze tonen hoe orde, efficiëntie en schoonheid samen kunnen gaan zonder dwang. Dit weerspiegelt de Essentie van Punt Een: wanneer we de werkelijkheid laten zijn zoals die is, ontvouwt zich een ordening die onze eigen pogingen tot controle ver overtreft.
Pure Fixatie – wanneer de persoonlijkheid doorschiet
Het Enneagrampatroon probeert de natuurlijke orde en zuiverheid van Punt Een te imiteren door strengheid en controle. In plaats van te rusten in het vertrouwen dat alles op zijn plek valt, gaat de persoonlijkheid er vanuit dat de wereld imperfect is en verbeterd moet worden. Dit leidt tot overcompensatie.
Dirk Cloete beschrijft hoe mensen die zich identificeren met Enneagrampatroon Een principes en integriteit waarderen. Ze voelen de drang om goed en juist te zijn, houden van standaarden en structuur en willen via hun gedrag de wereld verbeteren. Wanneer ze ontspannen zijn, zijn ze tolerant, zelf‑accepterend en sereen. Zodra de persoonlijkheid het overneemt, verschuift deze kracht naar kritisch en onverbiddelijk gedrag. Typische signalen van fixatie die Uranio Paes en Beatrice Chestnut mooi beschrijven, zijn:
Overdreven kritisch en perfectionistisch – de innerlijke criticus focust voortdurend op wat niet klopt. De geest is gefixeerd op ‘ik moet’ en ‘ik zou moeten’ en standaarden worden onhaalbaar hoog.
Controlerend en rigide – rigide vasthouden aan regels en procedures; gebrek aan flexibiliteit; anderen corrigeren om fouten te voorkomen.
✪ Sereniteit ✪ Puurheid ✪ Zuiverheid ✪ Goedheid ✪ Objectiviteit ✪ Juiste Actie ✪ Alignering ✪ Briljantheid ✪ Bereidwilligheid ✪ Ruggengraat ✪ Positieve Intentie ✪ Integriteit ✪ Zelfbeheersing ✪ Zorgvuldigheid ✪ Methodiek ✪ Standvastigheid ✪ Betrouwbaarheid ✪ Precisie ✪ Duurzaamheid ✪ Gebalanceerde Verfijning ✪ Structuur & Flexibiliteit ✪ Bewustzijn van het Ideale ✪ Gewetensvolheid ✪ Onderscheidingsvermogen ✪
Zelfkritisch en schaamtevol – onvermoeibare drang om beter te worden; de innerlijke dialoog bestaat uit voortdurend verbeteren en een ‘scorekaart’ waarop successen en fouten worden afgewogen.
Onderdrukte woede en irritatie – hoewel Enneagram Een veel woede voelt, wordt deze zelden direct geuit -met uitzondering van het Subtype ‘Sexuele Een’. In plaats daarvan wordt de woede onderdrukt en komt naar buiten als irritatie, frustratie of verbittering. De drang om correct te zijn houdt hen tegen om boosheid te uiten, waardoor spanning ontstaat.
Stilleggen van natuurlijke impulsen – volgens Paes en Chestnut wordt de drang tot perfectie een superego‑stem die spontane, dierlijke impulsen onderdrukt en probeert alles te civiliseren. Hierdoor ontstaat een rigide en oordeelgerichte houding ten opzichte van zichzelf en anderen.
Deze fixaties dienen als verdedigingsmechanismen: door streng te zijn voor zichzelf en anderen hoopt Enneagram Een de eigen kwetsbaarheid of schaamte te vermijden. De belemmerende overtuigingen dat ‘fouten maken onaanvaardbaar is’ en dat je ‘alleen via harde arbeid en controle waardevol bent’ stuurt elk facet van het gedrag aan. Terwijl deze houding juist het tegenovergestelde effect oplevert: woede en oordeel vervreemden hen van anderen en van hun eigen zachtheid. De natuurlijke ordening wordt paradoxaal genoeg net teniet gedaan door het dwangmatig streven naar verbetering.
Van woede naar sereniteit
De weg uit deze fixatie begint met het herkennen van de onderdrukte woede en het loslaten van de behoefte aan controle. De basisemotie van Enneagram Een is woede, die meestal als irritatie of frustratie verschijnt. De deugd van Punt Een –Sereniteit– betekent vrij zijn van gehechtheid aan specifieke manieren of uitkomsten en leren meebewegen met de stroom. Ik omschrijf het zelf graag als ‘De wereld accepteren zoals die is en zich in alle rust openstellen voor alles wat zich aandient’. De transformatie van woede naar Sereniteit gebeurt door bewust te worden van de innerlijke kritiek en het effect daarvan op zichzelf en anderen. Het vraagt om loslaten van ‘moeten’, het toegeven aan imperfectie en het vertrouwen dat de wereld volmaakt is in haar imperfectie.
Beatrice Chestnut en Uranio Paes beschrijven dit proces als de weg van angst naar aanvaarding: de spanning tussen de Ondeugd (of Passie) van Woede en de Deugd van Sereniteit wordt verzacht wanneer we de preoccupatie met zelf‑oordeel en ‘goed moeten zijn’ loslaten en ons openstellen voor innerlijke vrede. Dr. David Daniels vult aan dat alle ervaringen, positieve én negatieve, vrij kunnen opkomen zonder weerstand wanneer we in contact zijn met de ‘Heilige Perfectie’. Dan verdwijnt immers de noodzaak om anderen te verbeteren en wordt liefde de basis van handelen. In die toestand kan Enneagram Een de kwaliteiten van nauwkeurigheid, discipline en integriteit inzetten zonder hardheid of moralisme. Ze worden principiële, verantwoordelijke en serene leiders die ‘juiste actie’ belichamen. Niet omdat ze dingen willen controleren. Omdat ze voelen wat op het juiste moment nodig is.
Conclusie
Het verhaal van Punt Een laat zien dat ware ordening niet voortkomt uit dwang of kritiek. Wel uit overgave aan de inherente orde van het leven. In de natuur vinden we talloze voorbeelden van efficiënte en harmonieuze structuren: honingraten die met minimale middelen maximale ruimte creëren, zonnebloemen die zaden in spiraalpatronen rangschikken voor optimale groei, sneeuwvlokken die hexagonale symmetrie volgen en planeten die zich houden aan eenvoudige, elegante wetten. Deze systemen tonen dat perfectie geen product van wilskracht is, het is een manifestatie van onderliggende principes.
Wanneer wij onze eigen Essentie –de serene brilliantheid en zuiverheid van Punt Een– weer toelaten, ontstaat er een vergelijkbare harmonie. We ontdekken dan dat ‘juiste actie’ vanzelf uit een heldere bron opkomt. De persoonlijkheid hoeft niet langer te verbeteren of te veroordelen; ze mag rusten in vertrouwen. Als we volledig aanwezig zijn, zegt Almaas, zien we de intrinsieke perfectie van de realiteit en beseffen we dat niets toegevoegd of weggelaten hoeft te worden. Het Puur Goud van Punt Een is daarmee geen ideaal om na te streven, maar een levende kwaliteit die zich ontvouwt wanneer we de innerlijke criticus laten smelten en ons overgeven aan de natuurlijke stroom van het leven.
Bronnen:
Almaas, A. H. (2000). Facets of Unity: The Enneagram of Holy Ideas. Berkeley, CA: Shambhala Publications.
Diamond Approach / Ridhwan. (z.d.). Enneagram Type 1 – Brilliancy and Holy Perfection. DiamondApproach.org.
Dirk Cloete. (z.d.). Enneagram of Holy Ideas. Integrative9.com.
Dirk Cloete. (z.d.). Enneagram Type 1. Integrative9.com.
Daniels, David. (z.d.). The Nine Holy Ideas: Type 1 – Holy Perfection & Serenity. Enneagram Worldwide.
Chestnut, Beatrice, & Paes, Uranio. (z.d.). Type 1 – The Reformer: Archetype, passion and virtue. CP Enneagram.
Pau Atela, Christophe Golé, Scott Hotton. (2002). A dynamical system for plant pattern formation: a rigorous analysis.
Riso, Don, & Hudson, Russ). (z.d.). Type One – The Reformer. EnneagramInstitute.com.
Qiancheng Zhang, Xiaohu Yang, Peng Li, Guoyou Huang, Shangsheng Feng, Cheng Shen, Bin Han, Xiaohui Zhang, Feng Jin, Feng Xu, Tian Jian Lu. (2015). Bioinspired engineering of honeycomb structure – Using nature to inspire human innovation. Progress in Materials Science |
Thomas C. Hales. (2002). The Honeycomb Conjecture. Discrete Computational Geometry.
Libbrecht, Kenneth G. (2007). The Formation of Snow Crystals. American Scientist, 95(1).
Valentin Grob, Evelin Pfeifer, Rolf Rutishauser. (2007). Sympodial Construction of Fibonacci-type Leaf Rosettes in Pinguicula moranensis (Lentibulariaceae). Annals of Botany, Volume 100, Issue 4, October 2007, p857–863.
Wikipedia. Kepler’s Laws of Planetary Motion.